Bài học từ những vụ cháy nổ lớn tại nhà máy ở Việt Nam: Cảnh tỉnh cho người lao động và quản lý

Table of contents

Trong những năm gần đây, Việt Nam liên tục chứng kiến nhiều vụ cháy nổ lớn tại các nhà máy, khu công nghiệp. Những vụ việc này không chỉ gây thiệt hại nặng nề về tài sản mà còn đe dọa trực tiếp đến tính mạng của người lao động, để lại những hệ lụy nghiêm trọng về môi trường và xã hội. Với người lao động và các nhà quản lý, những vụ việc này là hồi chuông cảnh tỉnh về việc coi trọng an toàn lao động, phòng cháy chữa cháy (PCCC) và ứng dụng công nghệ để ngăn ngừa thảm họa.

Trong bài viết này, chúng ta sẽ phân tích các bài học then chốt rút ra từ các vụ cháy nổ tiêu biểu tại Việt Nam, xoay quanh 7 khía cạnh: hệ thống cảnh báo sớm, đào tạo nhân sự, kiểm tra định kỳ, quản lý nguyên liệu nguy hiểm, phối hợp với lực lượng PCCC, tác động xã hội – môi trường và ứng dụng công nghệ tự động hóa.

Bài học từ những vụ cháy nổ lớn tại nhà máy ở Việt Nam

1. Thiếu hệ thống cảnh báo sớm & PCCC tại chỗ

Một trong những nguyên nhân hàng đầu khiến các vụ cháy nổ trở nên nghiêm trọng là sự thiếu vắng hoặc hoạt động kém hiệu quả của hệ thống cảnh báo sớm và PCCC tại chỗ. Điển hình như vụ cháy tại Esd Korea Vina (Bắc Ninh, 2023): đám cháy khởi phát vào ban đêm, khi lực lượng trực mỏng, hệ thống cảnh báo không kịp phát hiện dẫn đến cháy lan ra diện tích 4.000m². Tổn thất khổng lồ về tài sản đã đặt ra câu hỏi: nếu hệ thống cảm biến nhiệt, khói hoặc chữa cháy tự động hoạt động tốt, liệu thiệt hại có được hạn chế?

Nhà máy Hansol CNP Vina (Bắc Ninh) cũng là một ví dụ điển hình: sản xuất sơn, một loại hóa chất cực dễ cháy, nhưng hệ thống chữa cháy nội bộ gần như bất lực trước ngọn lửa. Kết quả: toàn bộ 2.000m² xưởng bị thiêu rụi. Đây là minh chứng rõ ràng cho việc coi nhẹ đầu tư hệ thống PCCC, trong khi thiệt hại về sau gấp hàng chục lần chi phí phòng ngừa.

Bài học: Với các nhà máy, đầu tư hệ thống báo cháy tự động, sprinkler, cảm biến nhiệt không phải là “chi phí” mà là “khoản bảo hiểm” cho an toàn. Người lao động cần được hướng dẫn nhận biết tín hiệu cảnh báo và hành động ngay khi có sự cố, tránh tình trạng “nghe báo cháy nhưng vẫn thờ ơ”.

2. Đào tạo nhân sự & quy trình vận hành an toàn

Trong nhiều vụ việc, yếu tố con người đóng vai trò then chốt. Vụ nổ tại nhà máy SGI Vina (Quảng Nam, 2025) khiến 12 công nhân bị thương, trong đó có người bỏng tới 70% cơ thể. Nguyên nhân bước đầu được cho là do máy phủ nam châm gặp sự cố. Đây là thiết bị đòi hỏi vận hành nghiêm ngặt, song có khả năng công nhân chưa được đào tạo đầy đủ về xử lý rủi ro khi vận hành.

Tại nhiều nhà máy, huấn luyện an toàn lao động thường mang tính hình thức, hoặc chỉ được tổ chức khi có yêu cầu thanh tra. Công nhân thiếu kỹ năng ứng phó khẩn cấp, dẫn đến hoảng loạn khi xảy ra sự cố. Trong khi đó, tại các quốc gia công nghiệp phát triển, diễn tập PCCC và huấn luyện ứng cứu là hoạt động bắt buộc và diễn ra thường xuyên.

Bài học: Người quản lý cần đưa đào tạo an toàn vào chương trình định kỳ, không chỉ “dạy cho có”. Người lao động phải được thực hành thoát hiểm, sử dụng bình chữa cháy, và biết cách nhận diện nguy cơ tiềm ẩn trong quy trình sản xuất.

3. Kiểm tra định kỳ & bảo trì thiết bị

Hầu hết các vụ cháy nổ đều liên quan đến thiết bị xuống cấp hoặc thiếu bảo dưỡng. Vụ cháy lớn tại nhà xưởng 10.000 m² cơ khí ở Thái Nguyên (2024) bắt nguồn từ một tiếng nổ lớn, có thể xuất phát từ chập điện hoặc máy móc hỏng hóc. Vật liệu lợp mái bằng tôn xốp càng khiến ngọn lửa lan nhanh hơn.

Trong nhiều nhà máy, việc bảo trì thường bị xem nhẹ vì “tốn kém” và ảnh hưởng tiến độ sản xuất. Tuy nhiên, chi phí để sửa chữa, thay thế sau cháy nổ luôn lớn gấp nhiều lần so với việc bảo trì định kỳ. Đặc biệt, các thiết bị điện, hệ thống thông gió, đường dây tải lớn phải được kiểm định theo chu kỳ, nhưng thực tế nhiều nơi “điền vào giấy tờ” thay vì kiểm tra thực sự.

Xây dựng văn hóa “phòng hơn chống” – ưu tiên bảo trì định kỳ, ghi chép rõ ràng, có sự giám sát độc lập. Người lao động cần được quyền báo cáo nguy cơ hỏng hóc mà không lo bị trách phạt vì làm chậm sản xuất.

4. Quản lý nguyên liệu & hóa chất nguy hiểm

Nhiều ngành sản xuất tại Việt Nam sử dụng nguyên liệu cực kỳ dễ cháy: nhựa, dầu, dung môi sơn, hóa chất phủ bề mặt… Các vụ cháy tại Jufeng New Materials (Bắc Giang, 2021) và Hansol CNP Vina (Bắc Ninh) cho thấy chỉ cần một tia lửa nhỏ, toàn bộ kho chứa hàng nghìn m² lập tức bùng lên.

Điều đáng nói là nhiều nhà máy vẫn lưu trữ hóa chất, vật liệu dễ cháy ở khu vực không đạt chuẩn: kho thông gió kém, lối thoát hiểm ít, hệ thống chữa cháy không tương thích. Khi cháy xảy ra, không chỉ tài sản bị hủy hoại mà còn gây khói độc, nước thải, ảnh hưởng đến cả cộng đồng dân cư xung quanh.

Phải xây dựng khu lưu trữ hóa chất riêng biệt, có hệ thống thông gió và thiết bị chữa cháy phù hợp. Công nhân cần được huấn luyện quy tắc an toàn khi tiếp xúc hóa chất, ví dụ: không hút thuốc, không sử dụng thiết bị sinh nhiệt gần khu vực lưu trữ. Quản lý cần có quy trình kiểm soát nghiêm ngặt, tránh tình trạng “để đâu tiện thì để”.

5. Phối hợp với lực lượng PCCC & ứng phó nhanh

Một điểm yếu cố hữu là sự thiếu phối hợp chặt chẽ giữa nhà máy và lực lượng PCCC địa phương. Trong vụ cháy Esd Korea Vina (2023) hay nhà xưởng cơ khí Thái Nguyên (2024), lực lượng chữa cháy phải huy động hàng chục xe và hàng trăm chiến sĩ để khống chế ngọn lửa. Nếu hệ thống chữa cháy nội bộ hoạt động hiệu quả, đám cháy đã không lan rộng đến mức cần “đại quân” can thiệp.

Không ít nhà máy còn chưa xây dựng sơ đồ tiếp cận, khu vực lấy nước chữa cháy hoặc lối vào cho xe cứu hỏa. Điều này khiến lực lượng PCCC mất thêm thời gian quý giá để triển khai phương tiện.

Nhà máy phải có kế hoạch phối hợp định kỳ với lực lượng PCCC địa phương, tổ chức diễn tập chung và đảm bảo cơ sở hạ tầng (đường vào, bể nước) sẵn sàng khi cần. Người lao động cũng cần tham gia diễn tập, để khi có tình huống thật xảy ra, không bị động hoặc hoảng loạn.

6. Tác động xã hội và môi trường

Hậu quả của cháy nổ không dừng lại ở phạm vi nhà máy. Vụ cháy tại Hansol CNP Vina không chỉ làm sập nhà xưởng mà còn giải phóng lượng lớn khói độc từ dung môi sơn, ảnh hưởng đến không khí khu vực lân cận. Tại Jufeng New Materials, hàng nghìn m² kho nhựa và dầu cháy rừng rực đã tạo ra cột khói đen khổng lồ, che phủ cả khu công nghiệp.

Người dân sống quanh khu vực nhà máy thường là những nạn nhân gián tiếp, hít phải khí độc, chịu ảnh hưởng nước thải sau khi dập cháy. Về lâu dài, môi trường bị ô nhiễm, trong khi doanh nghiệp khó lòng khắc phục hoàn toàn.

Quản lý nhà máy cần tính toán đến rủi ro môi trường ngay từ khâu thiết kế. Không thể đặt lợi nhuận lên trên sức khỏe cộng đồng. Người lao động cũng cần ý thức rằng công việc của họ không chỉ ảnh hưởng đến bản thân mà còn đến cả cộng đồng xung quanh.

7. Công nghệ & tự động hóa trong phòng cháy

Trong kỷ nguyên 4.0, việc ứng dụng công nghệ trong phòng chống cháy nổ không còn xa lạ. Tuy nhiên, nhiều nhà máy tại Việt Nam vẫn vận hành theo cách “truyền thống”: dựa vào con người quan sát và báo cáo thủ công. Điều này khiến việc phát hiện cháy thường chậm trễ.

Nếu tại Esd Korea Vina hay Jufeng New Materials được lắp đặt hệ thống cảm biến khói, camera AI nhận diện ngọn lửa, hoặc hệ thống phun nước tự động, đám cháy có thể được kiểm soát ngay từ phút đầu tiên. Ngoài ra, phần mềm giám sát dữ liệu thời gian thực có thể cảnh báo sớm nguy cơ quá tải điện, rò rỉ hóa chất…

Bài học: Doanh nghiệp cần mạnh dạn đầu tư vào công nghệ an toàn. Người quản lý không nên xem đó là “xa xỉ”, mà là nền tảng để bảo vệ con người và tài sản. Với người lao động, việc làm quen với thiết bị công nghệ mới cũng là kỹ năng bắt buộc, giúp họ an toàn hơn trong công việc.

Kết luận

Nhìn lại các vụ cháy nổ nhà máy trong những năm qua, dễ thấy rằng nguyên nhân chủ yếu không nằm ở “sự cố bất ngờ” mà là sự chủ quan và lỗ hổng trong quản lý. Hệ thống cảnh báo yếu kém, công nhân thiếu đào tạo, thiết bị không được bảo trì, hóa chất nguy hiểm bị coi nhẹ, thiếu phối hợp với PCCC, tác động xã hội bị bỏ qua và công nghệ chưa được ứng dụng đúng mức – tất cả đã góp phần biến những sự cố nhỏ thành thảm họa.

Đối với người lao động, bài học rút ra là cần chủ động trang bị kiến thức an toàn, không ỷ lại hoàn toàn vào nhà quản lý. Đối với nhà quản lý, bài học lớn nhất là: an toàn không phải là chi phí, mà là sự sống còn của doanh nghiệp. Một nhà máy có thể mất hàng trăm tỷ đồng sau một vụ cháy, nhưng điều đau đớn nhất chính là mất đi tính mạng và niềm tin.