Kỹ Năng Coaching Chuyên Sâu: Chìa Khóa Khai Phá Tiềm Năng Cá Nhân và Xây Dựng Đội Ngũ Vượt Trội

Table of contents

I. COACHING VÀ VAI TRÒ CHUYỂN ĐỔI

Trong bối cảnh môi trường kinh doanh liên tục biến động, coaching (huấn luyện/khai vấn) đã được công nhận là một phương pháp hiệu quả nhằm nâng cao hiệu suất và phát triển cá nhân bền vững. Theo Liên đoàn Huấn luyện Quốc tế (ICF), coaching là một quá trình hợp tác giữa huấn luyện viên (coach) và khách hàng (coachee) nhằm hỗ trợ tư duy sáng tạo, giúp coachee phát huy tối đa tiềm năng cá nhân và phát triển chính mình.

Mục tiêu cốt lõi của coaching không phải là truyền dạy, mà là hỗ trợ con người tự học hỏi và trưởng thành. Huấn luyện viên đóng vai trò là “chất xúc tác” hỗ trợ quá trình học tập của coachee, thay vì tự nhận mình là chuyên gia giải quyết mọi vấn đề. Coaching được xem là năng lực trọng yếu, giúp chuyển đổi phong cách lãnh đạo từ chỉ đạo truyền thống sang phong cách hỗ trợ, khuyến khích đội ngũ phát triển thông qua đặt câu hỏi và hướng dẫn, đặc biệt cần thiết trong môi trường làm việc đa thế hệ.

Về mặt lịch sử, thuật ngữ “coach” xuất hiện lần đầu vào khoảng năm 1830 tại Đại học Oxford và được áp dụng chính thức trong thể thao vào năm 1861. John Whitmore, với tác phẩm Coaching for Performance (1992), được xem là cha đẻ của coaching hiện đại, người đã đặt nền móng cho việc ứng dụng coaching rộng rãi trong kinh doanh.

Việc phân biệt coaching với các phương pháp phát triển khác là cần thiết để xác định rõ phạm vi ứng dụng:

Coaching tập trung vào khai mở nội lực và phát triển cá nhân.
Training tập trung vào truyền đạt kiến thức và kỹ năng chung.
Mentoring tập trung vào chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm và mạng lưới.
Consulting cung cấp lời khuyên và hướng dẫn chuyên môn, đưa ra giải pháp cụ thể.
Therapy giải quyết các vấn đề tâm lý hoặc cảm xúc sâu sắc.

II. LỢI ÍCH ĐỘT PHÁ CỦA COACHING

Đối với Lãnh đạo và Doanh nghiệp

Coaching mang lại lợi ích chiến lược cho tổ chức:

Phát triển Năng lực Lãnh đạo: Giúp nhà quản lý và nhân viên cấp cao rèn luyện khả năng lãnh đạo, quản lý thời gian, giao tiếp và xây dựng mối quan hệ làm việc tốt hơn.
Tăng Hiệu suất Làm việc: Khi nhân viên cảm thấy được lắng nghe và hỗ trợ, hiệu suất công việc sẽ tăng lên rõ rệt. Theo nghiên cứu của ICF, 70% nhân viên được coaching thường xuyên cải thiện hiệu suất công việc đáng kể.
Xây dựng Đội ngũ Tài năng và Văn hóa Gắn kết: Coaching hỗ trợ khám phá và phát huy năng lực cá nhân, hình thành tập thể gắn kết, sáng tạo.
Thúc đẩy Văn hóa Trao quyền (Empowerment): Coach giúp nhân viên đưa ra những giải pháp thông qua các câu hỏi gợi ý từ các quản lý cấp cao. Điều này khuyến khích sự tự chủ, tinh thần trách nhiệm và học hỏi liên tục trong tổ chức.

Đối với Cá nhân (Coachee)

Coaching là công cụ hiệu quả để phát triển bản thân và sự nghiệp:

Phát triển Kỹ năng và Tự nhận thức: Giúp cá nhân rèn luyện các kỹ năng cần thiết (giao tiếp, quản lý thời gian, lãnh đạo), đồng thời hiểu rõ hơn về giá trị, niềm đam mê và mục tiêu trong cuộc sống.
Đạt được Mục tiêu: Giúp cá nhân xác định mục tiêu và phát triển kế hoạch hành động cụ thể để vượt qua trở ngại.
Tăng cường Tự tin và Động lực: Coach cung cấp sự động viên, hỗ trợ và phản hồi tích cực để giúp cá nhân vượt qua thách thức và tăng sự tự tin.

III. 8 KỸ NĂNG COACHING CHUYÊN SÂU: BÍ QUYẾT TẠO ẢNH HƯỞNG

Để đảm bảo lợi ích của quá trình huấn luyện, huấn luyện viên cần hoàn thiện 8 kỹ năng coaching chuyên sâu:

Kỹ năng Nền tảng

Đặt Mục tiêu: Khả năng vạch ra các mục tiêu rõ ràng, hấp dẫn về mặt cảm xúc là tối quan trọng. Mục tiêu cần tuân theo mô hình SMART (Cụ thể, Có thể đo lường, Hấp dẫn, Thực tế và Đúng thời gian). Khả năng “sắp xếp” vấn đề thành mục tiêu là thói quen của coach giỏi.
Lắng nghe Tích cực: Đòi hỏi nỗ lực tương tác, dành toàn bộ sự chú ý, và “gạt qua” một bên những mối quan tâm và ý tưởng riêng của huấn luyện viên. Việc lắng nghe chăm chú là một kỹ năng lãnh đạo đáng đầu tư, gửi đi thông điệp mạnh mẽ về sự hỗ trợ và mong muốn coachee tuân thủ cam kết do chính họ đưa ra.
Đồng cảm: Là hệ quả tự nhiên từ việc quan sát và lắng nghe. Khả năng thấu cảm hỗ trợ huấn luyện viên điều chỉnh những cảm xúc và suy nghĩ mà coachee không nhận thức được đầy đủ.
Đặt Câu hỏi: Kỹ năng điển hình trong kinh doanh. Trọng tâm là sẵn sàng gạt bỏ ý tưởng của mình và đặt câu hỏi để khơi gợi ý tưởng mới. Các câu hỏi cần tránh mang tính định hướng, thay vào đó gợi ý coachee tìm kiếm ý tưởng hoặc giải pháp mới. Việc coachee tự mình nghĩ ra ý tưởng sẽ mang lại ý thức sở hữu và tinh thần trách nhiệm lớn hơn nhiều.

Kỹ năng Chuyên biệt và Nâng cao

Quan sát và Đánh giá: Kỹ năng thường bị bỏ qua. Ngôn ngữ cơ thể của coachee sẽ cung cấp thông tin giá trị về trạng thái cảm xúc và mức độ cam kết của họ. Việc thiếu kỹ năng này có thể xảy ra khi văn hóa doanh nghiệp quá tập trung vào quy trình mà bỏ qua mối quan hệ con người.
Đưa ra Phản hồi: Chìa khóa thành công là phản hồi phải mang tính quan sát và không phán xét. Cần cố gắng đưa ra nhiều phản hồi tích cực trước. Phản hồi cần tập trung vào HÀNH VI cụ thể thay vì tính cách và ưu tiên tìm kiếm giải pháp cho TƯƠNG LAI nhiều hơn QUÁ KHỨ. Tránh đổ lỗi để thúc đẩy tinh thần cộng tác của coachee.
Hành động theo Trực giác: Huấn luyện viên cần sẵn sàng tin tưởng và hành động theo suy nghĩ/cảm giác bất chợt xuất hiện về coachee, với hy vọng nó có thể giúp ích cho họ. Tuy nhiên, không nên hoàn toàn cậy dựa vào trực giác mà phải luôn kiểm tra xem suy nghĩ đó có phù hợp với thực tế của coachee hay không.
Kiểm tra Thực tế: Đây là một yêu cầu quan trọng nhưng ít được đề cập trong tài liệu. Nội dung kiểm tra bao gồm: Đảm bảo hiểu biết của coach về coachee, Kiểm tra sự hài lòng của coachee về mục tiêu, Thống nhất phương tiện báo cáo tiến độ nhằm đảm bảo coachee tuân thủ cam kết, Kiểm tra tiến độ đạt mục tiêu để xác định liệu coachee đã thực sự hài lòng với kết quả hay chưa.

IV. KỸ THUẬT TÂM LÝ CHUYÊN SÂU: LỜI NÓI VÀ TÁC ĐỘNG

“Tình Ngay Lý Gian”: Nghệ thuật Truyền đạt Thông điệp Đúng trong Coaching

Trong coaching, cách truyền đạt thông điệp sẽ tác động trực tiếp đến phản ứng tức thời của coachee, quyết định sự sẵn sàng tiếp thu hay phản kháng. Huấn luyện viên cần chú ý đến không chỉ ý nghĩa dự định trong lời nói của mình, mà còn cả những gì người khác “nghe được”.

Do trọng tâm của huấn luyện là mối quan hệ hỗ trợ, huấn luyện viên phải “xin phép” đưa ra đề xuất và đặt câu hỏi, đồng thời thể hiện sự tôn trọng tuyệt đối đối với coachee. Ví dụ, cách nói “Bạn có phiền không khi ta đi cà phê một tí?” sẽ cho phép coachee có cơ hội trả lời ‘có’ hoặc ‘không’, thể hiện sự tôn trọng ý kiến.

Ngược lại, cách nói “Chúng ta sẽ gặp nhau bên ngoài, như vậy sẽ tốt hơn” có thể bị hiểu là “Tôi biết điều gì tốt nhất, vì vậy ta hãy làm điều đó,” không thể hiện sự tôn trọng và khó dẫn đến mối quan hệ huấn luyện hiệu quả.

V. CÔNG CỤ VÀ QUY TRÌNH THỰC HÀNH HIỆU QUẢ

Mô hình GROW (Goal, Reality, Options, Will) là một trong những công cụ được đánh giá là hữu ích nhất để tổ chức hóa và đơn giản hóa quá trình khai vấn.

Goal (Mục tiêu): Xác định mục tiêu rõ ràng, tuân theo nguyên tắc SMART (cụ thể, đo lường được, khả thi, phù hợp với thực tế và có thời hạn rõ ràng).
Reality (Thực tế): Đánh giá tình hình hiện tại, bao gồm điểm mạnh, điểm yếu, và các rào cản.
Options (Lựa chọn): Khám phá các giải pháp khả thi, khuyến khích coachee tự đề xuất thay vì đưa ra đáp án.
Will (Cam kết): Đảm bảo coachee cam kết hành động và có kế hoạch cụ thể.

Quy trình coaching hiệu quả cho doanh nghiệp bao gồm các bước tiếp nối mô hình này:

Bước 1: Thiết lập mục tiêu.
Bước 2: Xây dựng kế hoạch hành động chi tiết.
Bước 3: Triển khai và theo dõi/hỗ trợ (cung cấp phản hồi xây dựng, hướng dẫn điều chỉnh cách làm).
Bước 4: Đánh giá kết quả định kỳ (xác định mức độ đạt được mục tiêu, sự tiến bộ của coachee và sự hài lòng).
Bước 5: Duy trì và phát triển (tiếp tục áp dụng kỹ năng và đặt mục tiêu mới).

VI. LỘ TRÌNH TỰ HỌC VÀ PHÁT TRIỂN SỰ NGHIỆP COACHING

Phát triển kỹ năng coaching là một quá trình đòi hỏi nỗ lực liên tục.

Phát triển Kỹ năng Tự thân

Việc phát triển cần bắt đầu bằng cách cải thiện trí tuệ cảm xúc (EQ) ở nơi làm việc, vì mức độ hài lòng và hiệu suất công việc cao hơn có mối tương quan mật thiết với EQ tốt. Lãnh đạo nên thực hành cải thiện kỹ năng giao tiếp hiệu quả trong mọi tương tác hàng ngày để trở thành “hình mẫu” của doanh nghiệp. Việc tự áp dụng mô hình GROW cho chính mình là một phương pháp thực hành hữu ích.

Lộ trình trở thành Coach Chuyên nghiệp

Để trở thành chuyên gia coach xuất sắc, cá nhân cần thực hiện các bước sau:

Định rõ Mục tiêu và Lĩnh vực: Xác định rõ ràng mục tiêu và chọn chuyên ngành phù hợp (như Life Coach, Career Coach, Business/Executive Coach).
Đầu tư vào Học tập: Tham gia các khóa học, đào tạo được công nhận bởi tổ chức uy tín như ICF. Đọc các tác phẩm kinh điển như Coaching for Performance.
Thực hành và Tích lũy Kinh nghiệm: Áp dụng kiến thức và kỹ năng đã học vào thực tế. Tham gia các buổi coaching thực tập.
Xây dựng Mạng lưới và Phát triển Thương hiệu: Xây dựng mạng lưới với những người có liên quan đến lĩnh vực coaching. Xây dựng thương hiệu cá nhân qua trang web hoặc hồ sơ mạng xã hội.
Thu nhập tham khảo: Tùy theo kinh nghiệm và lĩnh vực, một coach tại Việt Nam có thể nhận từ 500.000 – 2.000.000 đồng cho mỗi buổi hoặc 20 – 60 triệu đồng mỗi tháng.

Lưu ý quan trọng: Coaching phù hợp với những người sẵn sàng thay đổi và có tinh thần học hỏi. Nếu cá nhân gặp vấn đề tâm lý chuyên sâu, cần tìm đến chuyên gia trị liệu tâm lý.

VII. KẾT LUẬN

Coaching là một khoản đầu tư mang lại giá trị không chỉ trong thời điểm hiện tại mà còn trong suốt sự nghiệp và cuộc đời của một người. Đối với các tổ chức, đây là công cụ mạnh mẽ, linh hoạt giúp nhân viên đi từ thất bại đến sự phát triển vượt trội, kiến tạo đội ngũ tự chủ, sáng tạo và gắn kết.

Bằng cách nắm vững các kỹ năng chuyên sâu như lắng nghe tích cực, đặt câu hỏi gợi mở, hành động theo trực giác, và áp dụng nhuần nhuyễn các mô hình như GROW, nhà lãnh đạo và chuyên gia có thể khai mở tiềm năng đội ngũ một cách hệ thống và bền vững.